Ruiterzegening viert jubileumjaar:
Bedevaartsvaantje van paardenommegang is 250 jaar oud
 

Niemand weet wanneer de paardenommegang en ruiterzegening – in de volksmond dikwijls kortweg de paardenzegening genoemd – voor het eerst werd georganiseerd. Maar 2022 is voor deze processie zeker een jubileumjaar; het is immers precies 250 jaar geleden dat de drukplaat voor het bekende bedevaartsvaantje werd gegraveerd.
Ruiters die deelnemen aan de processie krijgen ook nu nog zo een vlaggetje, samen met de Sint-Elooikoek.
 

Elk jaar op de derde zondag van juni verzamelen ruiters met hun paarden en koetsen aan het vroegere gemeentehuis van Sint-Amands aan de Livien Van der Looystraat om van daaruit in processie naar de Kapel van Onze-Lieve-Vrouw Ten Donkere in de Hekkestraat te trekken. De traditie is heel oud, maar niemand weet wanneer de bedevaart precies ontstond. Heemkundig dokter Julien Geerts (in Profiel van Klein-Brabant uit 1981) en historica Yolande Hertsens (in Geschiedenis van Sint-Amands, 1987) gingen allebei kijken in ‘Het parochiewezen in Brabant’ van J. Verbesselt uit 1968. Die Verbesselt ging ervan uit dat net als in tal van andere dorpen er ook in Sint-Amands een midzomerprocessie was ter ere van Sint-Elooi of Sint-Pieter en dat dit wel eens de oudste processie van de streek zou kunnen zijn.

Dat bij de paardenommegang in Sint-Amands de naam van Sint-Pieter voor die van Sint-Elooi komt, zou verwijzen naar de sterke band van Sint-Amands met de Benediktijnerabdij van Elnone. Sint-Pieter was immers een van de belangrijkste patroonheiligen voor de Benediktijnerabdijen. Precies omdat het een ommegang ter ere van Sint-Pieter was, trok die uit op 29 juni, de feestdag van Sint-Pieter.
 

De parochie Sint-Amands kreeg - wellicht in 1764 - een reliek van de heilige Cornelius. Dat brengt bedevaarders op de been die de heilige aanroepen tegen de kinkhoest, stuipen en vallende ziekte bij mensen en vee.

 

In 1772 is de processie zo populair dat de kerkmeesters en de gemeente beslissen om een nieuwe koperen plaat te laten etsen voor een bedevaartvaantje. Op dat vlaggetje staat in de achtergrond de kerk met nog een klein torentje, eerder een dakje dat het uurwerk beschermt. Sint-Elooi te paard zegent op het vaantje de paarden, terwijl hij zelf wordt gekroond door twee engeltjes. Een moeder toont haar kind, een verwijzing naar de verering van de heilige Cornelius. De tekening verwijst dus naar de drie heiligen die in het dorp aanbeden worden: Sint-Amands, Sint-Elooi en Sint-Cornelius.

 

Dat wordt nog versterkt door de tekst die op het vaantje staat:
Komt pellegrims rijst op naer d’aengenaeme kusten 
van S. Amans, alwaer de beenderen berusten 
van S. Cornelius, Eloy en S. Amand 
verlossende den mensch van menig droeven band 
Bevrijdend ‘t stomme vee van pest en ander plagen 
die menig paerd en koey doen naer den put toe dragen 
waer door dat menig mensch ontelbaer schade lijt 
waer van ons vrijheijd bleef, god dank, onlangs bevrijt 
wanneer dat deese pest in ‘t ronden van ons palen 
soo menig stomme vee in d’aerde deede dalen, 
met regt dan pellegrims besoekt dees goede ree 
besoekt dees alle drij tot welstand van uw vee

 

Vroeger kwamen de ruiters met hun paarden en koetsen naar Sint-Amands en reden ze drie keer rond de kerk. Daarna zegende de priester paard en ruiters. Voor de zegening van de paarden gebruikt de priester een reliekenhaler waarin de relikwieën van de heilige Cornelius en de heilige Elooi zitten. De priester tikt met de hamer tegen het hoofd van het paard en laat de ruiter nadien de reliek vereren door ze te kussen of er de hand op te leggen. Daarna krijgt de ruiter een bedevaartsvaantje en een Elooikoek, die nu al meer dan vijftig jaar een speculaas in de vorm van de heilige Elooi te paard is.
 

Aan de processie op zich is maar weinig veranderd. In het midden van de jaren 1970 kwam er een heropleving; de ruiters verzamelen sindsdien in het centrum om daarna naar de kapel van O.L. Vrouw ten Donkere in de Hekkestraat te rijden. Daar vindt dan de eigenlijke zegening plaats.

 

Al bijna een halve eeuw leggen buurtbewoners van de Dam en Hekkestraat voor de kapel een mooi zandtapijt aan, een traditie die ze ook nu in stand houden.

 

Dankzij de heemkring Heverstam staan de paardenommegang en ruiterzegening nu ook op de officiële Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed die is opgezet door de Vlaamse overheid.
 

Guy Delforge

Bronnen: 
Profiel van Klein Brabant 1981
Geschiedenis van Sint-Amands, 1987

 

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​